Interview: Christy Lefteri over haar boek De bijenhouder van Aleppo

De bijenhouder van Aleppo mocht ik lezen voor Uitgeverij Mozaïek. Lees de recensie hier. Ik was zeer onder de indruk van het boek en ik was heel blij dat ik de Engelse auteur mocht interviewen toen zij in Nederland was! Op 28 mei komt het boek uit en het is zeker de moeite waard. Ik heb het interview voor jullie vertaald naar het Nederlands.

Wat is de reden dat je dit boek hebt geschreven?

Ik werkte met vluchtelingen in een vrouwen- en kindercentrum in Athene. Dat heeft mij enorm aangegrepen. Ik denk dat ik graag de vluchtelingen wilde helpen doordat mijn ouders zelf ook Cypriotische vluchtelingen waren. Ik groeide op met een gevoel dat er iets was, zonder dat ik precies wist wat. Mijn ouders waren getraumatiseerd door de oorlog. Dus ondanks dat ik een gelukkige jeugd heb gehad, was dat er ook onderdeel van. Ik denk dat dit soort dingen uit je jeugd je altijd bij blijven.

Mijn vader woont nu na 40 jaar weer op Cyprus en toen ik hem ging bezoeken zag ik Syrië aan de overkant. Ik keek over het water en het leek zo dichtbij. Ik bedacht me toen dat ik wilde helpen maar dat ik niet naar Syrië kon. Omdat ik Grieks spreek besloot ik naar Griekenland te gaan om te helpen. Ik ging uiteindelijk naar Athene. 

Ik interviewde nog geen mensen toen ik daar was, want ik was aan het werk. Ik schreef toen nog niet. Maar ik had wel al het gevoel dat ik hier misschien over wilde schrijven. Als ik ’s avonds vrij was begon ik te luisteren naar de verhalen van mensen. De mensen spraken goed Engels en ik heb heel verhalen gehoord. Er werd zelfs een theateruitvoering georganiseerd. Ik heb ook veel gezien en ervaren daar, zoals een vrouw die geen borstvoeding kon geven omdat ze te getraumatiseerd was. De omstandigheden in de kampen waren erg slecht en vooral in het voormalig vliegveld waar tenten van beddengoed stonden. Het zijn deze zaken die je absorbeert en daardoor heb ik de fictieve karakters (Nuri en Afra) bedacht. 

Wanneer heb je besloten dit boek te schrijven?

Toen ik in Athene was kreeg ik het idee dat ik misschien wilde schrijven en toen ik terug was in het Verenigd Koninkrijk had ik de karakters bedacht.

Hoe lang na je terugkomst in Engeland besloot je te schrijven?

Het was niet zo lang, in september kwam ik terug en in oktober begon ik mijn Arabische lessen. Ik voelde heel sterk dat ik dit wilde schrijven dus daarom duurde het niet lang.

Er vinden veel traumatische gebeurtenissen plaats in het boek die een groot psychologisch effect hebben op de hoofdkarakters. Hoe was het voor jou om dit boek te schrijven?

Ik probeerde zo fijngevoelig als mogelijk te zijn. Je ontmoet namelijk mensen die het echt meemaken, die niet slechts karakters zijn. De hoofdkarakters zijn dan ook niet gebaseerd maar wel geïnspireerd door echte mensen. Mijn ouders zijn ook door iets soortgelijks gegaan. 

Ik dacht dat als ik echt en eerlijk ben, in mijn hart, dan komt het er ook zo uit. Het was moeilijk om over zulke traumatische situaties te schrijven, maar ik heb geschreven wat ik voelde.

De hoofdkarakters lijden verschrikkelijk zowel mentaal als fysiek. Toch laten ze nog veerkracht zien. Wat is de sleutel tot hun veerkracht?

Ik weet niet of veerkrachtig zijn. Nuri is gebroken en Afra is blind geworden. Ik denk dat ze voornamelijk menselijk zijn. Ze vinden een manier om weer met elkaar in verbinding te staan, want dat is wat het verhaal echt is, dat zij weer met elkaar kunnen verbinden en om te kunnen rouwen.

Misschien heb je toch wel gelijk, en is het veerkracht, maar het is ook wel een menselijke eigenschap, dus misschien zijn mensen meer veerkrachtig dan je denkt. Ik zag iedereen om me heen met veel kracht en veerkracht. Vooral kinderen! Maar het betekent niet dat mensen niet gebroken zijn, zij lijden veel. Maar ze zijn wel in staat om door te gaan, zelfs in de meeste pijnlijke manier.

Dus wat je hebt gezien in Athene is terug te vinden in de karakters?

Ja, het is intrinsiek aan de mensheid. Wat ik zag, ervoer ik als kracht, ik ervoer het niet als uniek of veerkracht. Ik zag het meer als menselijkheid.

Nuri is een bijenhouder en bijen komen door het boek heen voor. Naast de letterlijke betekenis leek het ook symbool te staan voor iets anders, naar mijn gevoel hoop. Wat symboliseren de bijen?

Ik besloot Nuri een bijenhouder te maken toen ik Dr. Ryad Alsous ontmoette. Ik ontdekte hem toen ik bezig was met mijn onderzoek, hij was een professor in Agricultuur in Damascus geweest. Ik stuurde hem een bericht via Facebook en ik heb hem ontmoet en zijn bijen. Hij is met zijn familie naar Engeland gekomen als vluchteling, en heeft het project opgezet om bijen te houden. Hij leert dit niet alleen aan vluchtelingen, maar ook werkzoekenden. Hij heeft niet alleen weer werk gevonden, maar helpt ondertussen ook anderen. Dat is uniek vind ik. Mustafa (karakter uit het boek) lijkt op hem. Ik had Mustafa al bedacht voordat ik Dr. Alsous ontmoette, maar hij is wel verder ontwikkeld door deze ontmoeting.

Toen ik de bijen ontmoette en ik de honing rook en ik hoorde het geluid van de bijen, voelde ik me in verbinding met de natuur en met iets simpels. Ik denk dat dat een contrast is tussen het donkere en verdrietige uit het boek. Ik voelde het contrast ook tijdens het schrijven. Ik vond het heel fijn om over de bijen te schrijven, want het was luchtig, heel anders dan de andere stukken zoals jij ook al aangaf.  

Wanneer Nuri de bij vindt in de tuin, dat is symbolisch want ze is een buitenstaander maar het lukt haar om te overleven, dus daar is de veerkracht weer. Je hebt toch wel gelijk om het veerkracht te noemen, de wil om te overleven. Ik weet niet eens zeker of ik dit doelbewust in het verhaal wilde incorporeren, het gebeurde gewoon. Hoe cliche het ook klinkt, ik schreef het vanuit mijn hart.

Wat was de reden om heen en weer te gaan in de tijd tussen de hoofdstukken?

Dat heeft te maken met Nuri’s trauma. Een voorbeeld: mijn moeder is overleden en zij bood me vaak een kopje thee aan. Als iemand mij een kopje thee aanbood, triggerde dat mij om terug te gaan naar dat moment. Het leek dan alsof ik gewoon in het moment aanwezig was, maar dat was ik niet. Dus met Nuri, elk numeriek hoofdstuk vertelt het verhaal dat ze in Engeland zijn op zoek naar asiel, en aan het einde van elk hoofdstukje ziet hij iets zoals het bronzen horloge en het brengt hem dus ook terug in een herinnering. Dat was mijn intentie. 

Het gaat dus om dat effect van rouw. Als je zo rouwt, dan verlaat iets je niet. Hoe manifesteert het zichzelf en waar gaan de gedachten heen? Ik heb jaren als psychotherapeut gewerkt en ik heb die ervaring gebruikt om me te helpen dit te schrijven.

Wat wil je dat mensen onthouden van dit boek?

Ik zou blij zijn als mensen er door geraakt worden. En dat ze om Nuri en Afra geven door een tijdje in hun schoenen gelopen te hebben. 

Als we het nieuws kijken zien we statistieken en een stroom aan mensen. Een psycholoog gaf aan dat we het moeilijk vinden om empathie te hebben voor mensen in grote groepen, en met het vertellen van een verhaal is het anders, dan kunnen ze voelen en begrijpen door in hun schoenen te staan. Als dat gebeurt betekent het heel veel voor me.

Vandaag heb je Mohammed ontmoet, een Syrische bijenhouder in Nederland. Hoe was deze ontmoeting?

Het was een heel fijne ervaring om hem te ontmoeten. Hij kent Ryad zelfs, dat was zijn professor. Ik dacht al wel dat ze elkaar kenden, want ze waren beiden bijenhouder in Damascus. 

Ik wilde Mustafa en Nuri ook de baan geven die ze thuis deden. We kiezen onze carrières voor een reden. Als we ineens gedwongen zijn om ons te land te verlaten, willen we op zijn minst die verbinding met wat we doen in ons leven. 

Dat is misschien dan ook waarom de bijen voelen als hoop in het boek. Klopt dat?

Ja, dat is helemaal waar. Het gaat ook om vertrouwdheid. Mohammed was vandaag bijvoorbeeld helemaal in zijn element, alsof hij ervoor gemaakt was om bijen te houden en ik ben zo blij dat hij dat nu doet in Nederland. De meeste mensen kunnen niet doorgaan met wat ze thuis deden. Dat is wel wat ik voor mensen wens.

Kunnen we nog andere boeken verwachten van jou?

Ik focus nu eerst op dit boek!